1800'ler Amerikan Feminist Modasında Türk İzleri: Bloomers

sör Perşembe, Aralık 11, 2014 , , , , , Hiç yorum yok
Elizabeth Cady Stanton 1800’lü yıllarda yaşamış Amerikalı kadın bir aktivist, kölelik karşıtı ve zamanın kadın hakları hareketlerinin en önde gelen figürlerinden biriydi. 1840’ta Londra’da toplanan Dünya Kölelik Karşıtlığı Cemiyeti’nin oylamalarında, ateşli tartışmaların ardından erkek üyeler tarafından, oturumlara kadınların dahil edilmemesi, isterlerse toplantıları kapalı perde arkasından takip edebilecekleri yönünde karar alındı. Kadınlar sessiz protestolarına bir perde arkasında devam ederken konvansiyona oylama sonrasında yetişebilen kadın hakları savunucularından William Lloyd Garrison da protestoya katılarak kadınların yanında oturdu. Stanton balayı sırasında gittiği bu toplantılarda Lucretia Mott’la tanıştı ve beraber Seneca Falls, New York’taki dünyanın ilk kadın hakları konvansiyonuna giden yolda ilk adımları attılar. 19-20 Temmuz 1848’de yapılan konvansiyonun sonunda 68 kadın ve 32 erkek, taslağını Stanton’ın hazırladığı ve Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi model alınarak hazırlanan “Duygu-Düşünce Bildirgesi”ni (Declaration of Sentiments) imzaladılar. Bildirgede kadınlar ve erkeklerin eşit olduğu belirtildi, mülk edinme hakkı, boşanmalarda kadının hakları, yüksekokullara girebilme izni, iş yaşamında eşit haklar istemleri listelendi ve o zamanlar halen tartışmalı bir konu olan kadınlara oy hakkı istendi. Seneca Falls’tan sonra gazetelerde kendilerine karşı ağır bir propaganda başlatıldı. Bir Philadelphia gazetesi bugün de birçok feministin tüylerini kaldıracak bir dille “Bir kadın hiçbir şeydir, eş ise her şey” (A woman is nothing, a wife is everything) başlığını atmış, Stanton ise bu başlığı daha sonra yazdığı bir beyanında kızgınca kullanmıştı. Bu noktadan sonra ülke çapında kadın hakları toplantıları yaygınlaştı. Hatta Stanton, Seneca Falls’dan hemen sonra Worcester’daki bir toplantıya da konuşmacı olarak çağrıldı. O sırada üç çocuğu olan Stanton, çocuklarından birinin diğerine ok atıp gözünden yaralaması üzerine evde olmadığı için kendini suçladı ve bir süre evde kalmaya karar verdi. Ancak hayatını adadığı şeyi bir kenara atmadı tabi ki ve Amelia Bloomer tarafından çıkartılan Lily adında yerel bir kadın dergisine Ayçiçeği mahlasıyla yazılar yazmaya başladı. Kocası sürekli sarhoş olan ve dövülen bir kadının kocasını boşayabilme hakkının olması gerektiğini savundu. Yazıyı gören erkekler bu düşünceler karşısında şoke oldular, sonuçta evlilik “iyi günde kötü günde” değil miydi?

 1851’de Elizabeth Stanton’ın kendisi gibi bir kadın hakları savunucusu olan kuzeni Libby Miller ziyarete geldi. Miller geldiğinde üzerinde diz altına kadar gelen eteklerinin içinde ayak bileklerine kadar uzanan pantolonları, belinde de bir kuşağı olan, korsesiz ve geniş pilesiz bir elbise vardı. Stanton elbiseyi çok sevdi ve hemen kopyalayıp kendisi de giymeye başladı. Seneca Falls’da elbiseyi bu ikiliden gören diğer birkaç kadın da yeni modaya katıldı. Bunların arasında derginin sahibi Amelia Bloomer da vardı. Bloomer elbisenin modelini ve çizimlerini dergisine basarak yayımladı ve yayılmasına önayak oldu. Zamanın Türk kadınlarının giydiği kıyafetlere benzediği için Bloomer reklamını yapana kadar insanlar elbiseye Türk elbisesi (Turkish dress) diyordu.
Orijinal Turkish dress dedikleri kıyafet.

 Elbise dergi sayesinde yayıldıktan sonra ise “bloomers” olarak adlandırılmaya başlandı. Bloomer, dergisinde kadınların kendilerini geleneksel kıyafetlerin kısıtlarından kurtararak rahat ve özgür hissedebilmeleri için bu elbiseyi öneriyordu. Bloomers rahat ve hafifti. Kadınlar artık merdivenleri bir elleriyle eteklerini tutmadan çıkabileceklerdi. Basit bir kıyafet giderek erkek baskısının, kadınlara biçilen ev kadını-anne rolünün reddinin ve kadın haklarının simgesi olmaya balamıştı.
Zamanın dergilerinden bir bloomers.

 Bu kıyafete hem erkekler hem de kadınlar tarafında çokça eleştiri ve saldırı geldi. Stanton’ın çocukları bile annelerinin bu şekilde giyinmesinden utandıkları için sokakta onunla görülmek istemiyorlardı. Bazı erkekler bloomers giymek isteyen kızlarına “sosyalizmin vahşi ruhunun yansıması” diyerek izin vermiyorlardı. Bir din adamı “Bazı kadınlar erkekliğe özeniyor. Bir kadın uzun elbisesi içinde salınırken güzeldir. Koşmaya başladığında büyüsü bozulur.” şeklinde vaazlar bile verdi.

 Bloomers modası hemen bitmedi. Amelia Bloomer 7 sene, Stanton 8 sene kadar bu elbiseyi giymeye devam etti. Stanton yeterince kadın hakaretlere ve aşağılanmalara dayanabilirse kadınların çok büyük çoğunluğunun giydiği geniş pileli uzun elbiselerin ortadan kalkacağını düşünüyordu. Harekete katılan ve zarar gören başkaları da vardı. Lydia Sayer Hasbrouck da bu tip elbiseler giymeye başladı ve kıyafet seçimi yüzünde bir okula kaydı yapılmadı. The Sibyl adlı dergide elbiseler de dahil olmak üzere hayatın her alanında reform öneriyordu. Kendisi de ateşli bir kadın hakları savunucusuydu. ABD’nin ve bağımsızlığını kazandığı İngiltere’nin yüzyıllardır süregelen önemli yurttaş söylevlerinden biri olan “temsil yoksa vergi de yok”tan (no taxation without representation) esinlenerek, kadınların oy vermesine müsaade etmeyen yasaları protesto amaçlı vergi vermeyi reddetmesi üzerine bir vergi memuru Hasbrouck’un evinden bir bloomers çalarak satışa bile sundu. Bir süre sonra bloomers’ın topladığı fazla ilginin konuyu asıl meseleden, yani kadın haklarından saptıracağını düşünen kadınlar eski korseli elbiselerine yavaş yavaş geri döndüler. Tabi dünyada giyim özgürlüğünü savunan başka hareketler de görüldü. 1881’de Londra’da kurulan Rasyonel Kıyafetler Derneği (Rational Dress Society) Stanton ve Bloomer’ın rahatlığı öne çıkaran moda anlayışını savunuyordu. Toplantı ve yayınlarında korselere ve zamanın hareket kısıtlılığına yol açan giyim anlayışına karşı bir tavır aldılar.

 Maalesef Amelia Bloomer ömrünün sonuna kadar bloomer modasında yeniden bir canlanma göremedi. Amerikan İç Savaşı sonrasında da bloomers giyimi neredeyse tükenme noktasına gelmişti. Ancak Bloomer’ın 1895’te ölümünden bir sene sonra kadınlar bloomers’ı yeniden bir giyim alternatifi olarak kullanmaya başladılar. Özellikle bisiklet kullanan kadınlar arasında oldukça popüler hale geldi.
1800'lerin sonlarında bloomers tekrar yaygınlaştı.

 Kadınların ve hak arayışında olan tüm insanların kendilerine yollarında destek olacak simgeler bulabilmeleri dileğiyle.

 Kaynaklar:
Fritz, J. and DiSalvo, D. (1995). You want women to vote, Lizzie Stanton?. New York: Putnam's.
Kramarae, C. and Rakow, L. (2013). The Revolution in Words. Routledge, pp.140-141.
Nps.gov, (2014). Amelia Bloomer - Women's Rights National Historical Park (U.S. National Park Service). [online] Available at: http://www.nps.gov/wori/historyculture/amelia-bloomer.htm [Accessed 10 Dec. 2014].
Thomas, P. (2014). Rational Dress Reform, Victorian Bloomers and Cycling Costumes. [online] Fashion-era.com. Available at: http://www.fashion-era.com/rational_dress.htm [Accessed 10 Dec. 2014].
Wikipedia, (2014). Bloomers (clothing). [online] Available at: http://en.wikipedia.org/wiki/Bloomers_%28clothing%29 [Accessed 10 Dec. 2014].

Hiç yorum yok :

Yorum Gönder

TV Tarihinin İlk Siyah-Beyaz Öpücüğü

sör Pazar, Ekim 26, 2014 , , , 1 yorum
Beni tanıyanlar orijinali olsun, sonradan gelen diziler olsun her tür Trek’i ne kadar sevdiğimi bilir. Abrams’ın aksiyon yüklü IMAX filmi rekreasyonunu kendi çapında eğlenilebilir bulsam da, evrenin ruhuna tamamen aykırı olduğundan bunun dışında tuttuğumu belirtmek isterim. Küçükken televizyondan hayal meyal hatırladığım sahneler veya Sadri Alışık’ın hoş referanslarının da bunda etkili olduğunu sanmıyorum. 1960’ların sonlarında insanlara nasıl bir his ya da geleceğe dair umut vermişse, yayına girmesinden 43 sene sonra izlemeye başladığımda bana da benzer şeyleri hissettirdiğini düşündüğümden olabilir. Gene Roddenberry Star Trek’i yaratırken kafasında bir insanlık ütopyası kurdu. İnsanların, geçim sıkıntısı olmadan sadece keşfetmek, kendilerini geliştirmek ve daha ileriye götürmek amaçlı çabalayacakları, sınırsız bir eşitlik, özgürlük ve yaşama saygı evreni hayal etti. Hep iki ileri bir geri gitsek de insanlığın bir şekilde her çukurdan çıkabileceğine dair bir umut verdi.

 Roddenberry’nin insanlığa inancı bu denli yüksekken 60’larda halen yaygın sayılabilecek ırkçılığa yaklaşımını tahmin edebilirsiniz. Enterprise’ın mürettebatının ırksal, cinsel ve politik homojenliği kendisinin ve yapımcıların bu konudaki hassasiyetini ve politik doğruculuğunu gösteriyor. Beyaz Amerikan Kaptan James Tiberius Kirk, siyahi Teğmen Uhura, Asyalı Teğmen Sulu, Rus Asteğmen Chekov ve kadınlı erkekli tüm gemi mürettebatı. Takip eden serilerde de benzer durum Deep Space 9’ın siyahi kaptanı Benjamin Sisko ve Voyager’ın güçlü ve anaç kaptanı Kathryn Janeway ile sürdü.



1968 yılının Kasım ayında yayınlanan üçüncü sezon onuncu bölüm “Plato’s Stepchildren” yayınlandığında ABD’de siyah ve beyaz ırklar arası en ufak yakınlaşma hala ihtilaflıydı ve fazlaca yaygara koparıyordu. Bu bölümde Enterprise mürettebatının, telekinetik güçleri olan ve bu sayede istedikleri kişiyi kukla gibi oynatabilen Platonyalılar tarafından esir alınmış ve köle edilmişlerdi. Kaptan Kirk (William Shatner) ile Teğmen Uhura da (Nichelle Nichols) bu bölümde Platonyalılar tarafından ‘kendi iradeleri dışında’ öpüşmeye zorlanıyorlardı. Telekinezi dizinin yayıncısı NBC için öpücüğü açıklaması daha kolay hale getiriyordu. Zaten bölüm boyunca da William Shatner bilindik abartılı oyunculuğuyla bir yandan zorla Uhura’ya yaklaştırılırken bir yandan da “Seni öpmeyeceğim! Seni öpmeyeceğim!” diye bağırıyordu. Öpüşmenin “uzaylı etkisi altında” ve yine de zorla gerçekleşmesi günümüz şartlarından bakıldığında, sadece o şartlarda olabilecek kadar korkunç bir şey fikrini sunduğundan TV ekranları için büyük bir olay değil de gizli bir ırkçılıkmış hissi uyandırabiliyor. Ancak tarihin her türlü yorumunda olayların zamanın şartlarından bağımsız olmadıklarını göz önüne almanın önemini hatırlatmak gerekiyor. (Burada not olarak Thomas Jefferson'ın da kölelik karşıtı bir insan olmasına rağmen kendisinin de birçok kölesinin olduğunu, Abraham Lincoln’ın Kongre’de “Beyler tabi ki siyahların beyazlara eşit olduğunu iddia etmiyorum ancak…” minvalinde cümleler* kurduğunu hatırlatabilirim.)

 Yine de öpüşme gerçekleşti ve bu noktada Shatner ve Nichols’ın hikayeleri farklılaşıyor. William Shatner aslında gerçekten öpüşmediklerini, dudaklarının dokunmadığını iddia ederken Nichols aksini savunuyor. Öpüşme esnasında Uhura’nın kafası kameraya döndüğü için bölüm konteksti içinde öpüşmüş olsalar da gerçekte öpüşüp öpüşmediklerini bilemiyoruz.

Sahneye son hali verilene kadar geçen süreçlerle ilgili bir takım renkli hikayeler mevcut. NBC, izleyicilerinden gelecek tepkilerden çekindiği için sahnenin bir de öpüşmenin gerçekleşmediği versiyonunun çekilmesinde ısrar ediyor. Daha sonra Shatner ve Nichols öpüşmenin gerçekleşmediği birçok deneme çekimi gerçekleştiriyorlar ancak Shatner her çekimde yüzünü türlü şekillere sokarak alternatifleri kasıtlı olarak biraz mahvediyor. NBC kadrosu yine de öpüşmeli versiyondan çekindiği için üst yönetime bütün alternatif çekimler izletiliyor. Shatner’ın alternatiflerdeki kendisi için bile yeni sayılabilecek kadar kasıtlı kötü oyunculuğunu gören yönetim “eeh başlarım ulan” deyip ilk halini kabul ediyor.

 Nichols daha sonra kendisine ulaşan birçok mektubun şaşırtıcı derecede olumlu ve destekleyici olduğunu belirtiyor. Hatta Kuzey’e nazaran daha ırkçı olduğu bilinen Güneyli izleyicilerden birinden “Ben ırkların karışıp kaynaşmasına tamamen karşı bir insanım. Ama Kaptan Kirk gibi bir Amerikan delikanlısı Uhura gibi güzel hatunu kollarında bulduysa karşı koymamalı” diye bir cevap gelmiş.

 Senaryoyla ilgili ilginç başka bir nokta da Nichols tarafından daha sonra aktarılıyor. Nichols’ın bir röportajına göre senaryonun orijinalinde Uhura ve Kirk’ün öpüşmesi gerekiyordu. Ancak NBC kadrosunun çekincelerinden dolayı (Spock en azından Amerikalı değildi)  senaryo Spock-Uhura çiftine çevrilmişti. Sette Nimoy ve Nichols’ı pratik yaparken (çok hoş ^^) gören Shatner ise “N’oluyor kardeşim burada? Uhura’yı biri öpecekse ben öperim” deyip senaryoyu orijinal haline çevirttirdi.

 Plato’s Stepchildren TV’de siyah ve beyaz ırklar arası ilk öpüşme olarak en bilinen yapım olsa da durumun aslında bir şehir efsanesi olduğunu belirtmek gerekiyor. 1967’de, Star Trek’ten yaklaşık bir sene kadar önce Nancy Sinatra’nın başrolünde oynadığı ve şarkı söylediği bir video film sayılabilecek Movin’ with Nancy adlı bir TV yapımında bir fotoğrafçıyı canlandıran bir oyuncu Nancy Sinatra’yı hiçbir cinsel çağrışım içermeyen şekilde yanağından öpmüştü. ABD dışında ise dünyada TV ekranlarındaki ilk siyah-beyaz öpüşme Britanya’da Emergency Ward 10 isimli dizide 1964 yılında gerçekleşti ve tarihteki yerini aldı. Tabi bundan önceki birçok yapımda da siyah-beyaz ilişkileri kadar karşı çıkılmayan beyaz-Asyalı ilişkileri ve öpüşmeleri görüldü. Ancak bunlar ayrı bir konu.

 Star Trek ırklararası öpüşmeyi ekranlara taşıyan ilk proje olmasa da en çok ses getiren ve hafızalarda yer eden ve belki ırkçılığa bir fiske de olsa darbe vurabilen bir yapım olduğundan TV tarihindeki yeri önemli. İşte bu ve bunun gibi sebeplerden dolayı Roddenberry’nin evrenini seviyoruz. Live long and prosper kardeşlerim..

 * Abraham Lincoln: “I will say then that I am not, nor ever have been in favor of bringing about in anyway the social and political equality of the white and black races – that I am not nor ever have been in favor of making voters or jurors of negroes, nor of qualifying them to hold office, nor to intermarry with white people; and I will say in addition to this that there is a physical difference between the white and black races which I believe will forever forbid the two races living together on terms of social and political equality. And inasmuch as they cannot so live, while they do remain together there must be the position of superior and inferior, and I as much as any other man am in favor of having the superior position assigned to the white race. I say upon this occasion I do not perceive that because the white man is to have the superior position the negro should be denied everything.”

1 yorum :

Yorum Gönder

SPAM! SPAM! SPAM!!!

sör Salı, Nisan 15, 2014 , , Hiç yorum yok
1937 yılında Amerika’da piyasaya yeni bir ürün çıktı. Çoğunlukla domuz eti ve patatesten nişastasından mamül olan bu gıdaya, bunu yaratan firma olan Geo A. Hormel & Co. tarafından Hormel Spiced Ham (Hormel Baharatlı Jambon) ismi verildi. Şirketin başkan yardımcısının aktör ve aynı zamanda kelimelerle de arası daha iyi olan bir kardeşi vardı ve isim olarak Spiced Ham yerine SPAM kullanılmasını önerdi. (SPAM kelimesinin “Shoulder of Pork and Ham”den [Domuz & Jambon Sırtı] geldiğini rivayet edenler de var.)  Ne olursa olsun Hormel Gıda bugün bile kelimenin büyük harflerle, SPAM şeklinde yazılması gerektiğinde ısrarcı.
Çekici görünmediği kesin
Aslında SPAM Hitler sayesinde başarıya ulaştı. İkinci Dünya Savaşı Britanya’da yiyecek kıtlığına yol açmıştı. Bu da taze etin çok katı şekilde karneye bağlanmasına yol açtı; ki bu da Britanyalıların daha serbest olan kutu gıdalara dönmelerine sebep oldu. Britanyalıların yüzlerini döndükleri o kutu gıda Amerika’dan devasa miktarlarda Ada’ya gönderilen SPAM’di. Savaştan sonra, SPAM Britanya mutfağının bir parçası olarak kaldı, özellikle ucuzca kafelerde. Sevdiğimiz Monty Python da burada devreye giriyor.

 Monty Python 1970’te SPAM skecini yaptı. Skeçte iki kişi Britanya’da hemen hemen bütün yiyeceklerin SPAM içerdiği dandik bir kafeye indiriliyorlar. Bir süre sonra o sırada kafede olan bir grup Viking söz olarak sadece SPAM, SPAM, SPAM, SPAM, SPAM, SPAM kelimelerinden oluşan bir türkü tutturuyorlar. Artık sinir bozacak noktaya kadar bu şekilde devam ediyor.


Monty Python kimsenin bilmediği sebeplerden dolayı bilgisayar programcıları arasında çok popülerdi. Hatta bugün ismini onlardan almış olan Python isimli programlama dilini mutlaka duymuşsunuzdur. Bu da bizi Multi-User Dungeon’lara kadar (Çok Kullanıcılı Zindanlar) kadar götürüyor. MUD’ler zihninizde canlandığı gibi “Red Light District”teki tuhaf bodrum katları değil aslında, 1980’lerde var olmuş erken dönem bir internet oyunu, o zaman bilgisayardan anlayan zeki insanların birbirlerine yazdıkları programları gösterebildikleri ortamlardı. Bu programların en popüleri de aslında bildiğimiz bir eşek şakasından ibaretti. Bu şaka programındaki ilk komut satırı bilgisayara ekrana “SPAM” kelimesini yazması emrini veriyordu, ikinci satır da ilk satıra geri dönmesini söylüyordu. Sonuçta Monty Python şarkısının sözleri ekranlar ve ekranlar boyunca yazılmış olurdu ve siz de bunu durduramazdınız.

 1990’a geldiğimizde SPAM programcılar arasında internette istenmeyen ne varsa temsil eden bir kelimeye dönüşmüştü. Monty Python şakası Usenet’te kullanılmaya devam edildiğinde spam kelimesinin kullanımı da çok daha yayıldı. İşte bu yüzden de mirasını ülkesinden çıkarabilmek için size vermeye razı o Nijeryalı prensin, penisinizi bir haftada beş santimetre uzatmaya kararlı o güzel insanların e-postalarına spam denildi, yani sonuçta aslında spam de bir marka adı.
Kaynak:
Forsyth, Mark (3 Kasım 2011). “The Etymologicon: A Circular Stroll through the Hidden Connections of the English Language”: SPAM (not spam)


Hiç yorum yok :

Yorum Gönder

Starbucks ve Vikinglerin Arasındaki İlişki Nedir?

sör Cumartesi, Mart 15, 2014 , , , , , Hiç yorum yok
Bu sorunun kaç zamandır sizin de kafanızı kurcaladığının farkındayım. O yüzden lafı fazla uzatmadan başlasam iyi olur.

 Vikingler 793’te İngilitere’nin kuzeydoğu kıyılarında bir ada olan Lindisfarne'e varıp, oradan da yakıp yıkıp talan edip Yorkshire’a kadar gelirler. O bölgede bir sazlı bir dere bulup adını da Sedgestream (Sazlıdere olarak çeviresim geldi) koyarlar. Tabi ki Vikingler İngilizce konuşmadıklarından buna Sedgestream yerine Eski Norveççede aynı anlamada gelen (hatırlatayım, Sazlıdere) Starbeck koyarlar.

Lindisfarne: İngiltere'nin kuzeydoğu kıyılarında Vikinglerin ilk çıkartmasını yaptığı yer.

Bugün hala İngiltere, Harrogate’ta Starbeck adında bir yerleşim birimi var ve o dere de artık sazsız ve raylara paralel şekilde, yer altı boruları içinde oldukça zayıf da olsa hala akıyor (Dere demeyelim artık, Starbeck sızıntısı) Buranın ismi ilk olarak 1817’de kayıtlara geçti ancak gördüğümüz gibi ismi Vikinglere kadar gidiyor olmalı. Üstelik kayıtlara geçme tarihi oldukça geç olsa da 13. Yüzyılda o bölgede yerleşim olduğu da biliniyor. Bölgede ailelerden birine isim olarak kendilerine bölgenin ismi verilmiş, bir harf farkla: Starbuck. Starbuck ailesinin bölgedeki kaydı 1379 yılına dayanıyor ve o tarihten bu yana ikisi de çok vaka-i hayriye sayılamayacak iki olay vuku buldu: Quaker hareketi yayıldı ve Amerika keşfedildi. Bunun sonucu olarak Starbuck ailesi Cape Cod civarındaki Nantucket adasının ilk yerleşimcilerinden olur. Quaker’lıkları hakkında pek bilgi sahibi değiliz ancak Nantucket’ın en büyük gelir kaynağı olan balina avcılığının önde gelen ailelerinden olduğunu biliyoruz. İsimleri sadece Nantucket’ta değil geniş bir coğrafyada duyulmuştu. 1823’te Hawaii kralı II. Kamehameha ve kraliçesi Kamāmalu, Valentine Starbuck’ı kendilerini İngiltere’ye götürmesi için tutarlar ve orada da kızamıktan ölürler. Daha sonra İngiliz Kraliyet Donanması kaptanlarından George Anson Byron kral ve kraliçenin naaşlarını Hawaii’ye geri götürürken Pasifik’te Valentine’ın Londra’ya olan yolculuğundan önce görüp not ettiği bir adayı tekrar görür ve adaya onun anısına Starbuck adası ismini verir.

 Bundan yirmi sene kadar sonra Herman Melville balinalar ve balina avcılığı konulu bir roman yazmaya başlar. Romanda Nantucket’tan demir alarak Moby Dick adında bir beyaz balinanın peşinden giden Pequod adlı gemiyi anlatır. Melville’in kendisi de bir balina avcısıydı ve Nantucket’lı Starbuck ailesinin namını çokça duymuştu. O yüzden Pequod’un ikinci kaptanına ailenin anısına Starbuck ismini verir.

 Moby Dick başlarda çok popüler bir roman sayılmazdı. Özellikle de İngilizler romanı pek anlayamıyorlardı çünkü romanın Britanya versiyonunda son bölümü basılmamıştı. Neyse ki sonradan kolay anlaşılamayan romanlar moda oldu ve Moby Dick’in namı aldı yürüdü. Amerikanın her yerinde İngilizce öğretmenleri kitabı baş tacı ediyorlardı. Seattle’da kitabı özellikle çok seven bir İngilizce öğretmeni vardı, Jerry Baldwin. 

 Jerry Baldwin iki arkadaşıyle beraber bir kahveci açmaya karar vermişlerdi ama isim sıkıntısı yaşıyorlardı. Jerry aradığı ismi en sevdiği kitabın sayfalarında bulabileceğini biliyordu. Arkadaşlarına fikrini açtı. Bugün dünyaca ünlü o kahvecinin adı.. “Pequod” olacaktı. Arkadaşları Jerry’nin dikkatini ortadaki soruna çektiler. İçilebilir bir şeyler satmaya çalıştığın bir dükkan açıyorsan adında “pee” (çiş) hecesini çağrıştıran bir ses olması pek akıllıca bir pazarlama hamlesi sayılmazdı. Dolayısıyla Jerry’nin fikri rafa kaldırıldı ve daha yerel çağrışımlı bir şeyler aramaya başladılar. Haritada kendilerine isim aralarken Rocky Dağları eteklerinde “Camp Starbo” adına küçük bir maden yerleşkesi buldular. Jerry’nin iki ortağı Starbo’nun bir kahveci için iyi bir isim olduğunu düşündüler ama Jerry yılmadı ve buradan gelen fikirle aydınlandı. İkinci heceye yapılacak bir değişiklikle orta yolu bulabileceklerini düşündü. Kahvecinin adı Pequod’un ikinci kaptanı Starbucks oldu. Üç ortak isim konusunda anlaştı ve Vikinglerin Yorkshire’daki Sazlıdere’si Starbeck dünyanın en ünlü kahve zincirine dönüştü.

 Tüm bunların sonunda hala eğlenceli kalmayı başarabilen başka bir nokta da Moby Dick’in 19. Yüzyılın başlarında Pasifik’te yüzün üstünde saldırıdan kurtulmayı başaran “Mocha Dick” adında gerçek bir beyaz balinadan esinlenmiş olması.

Moby Dick: Pequod'un mürettebatının anasını laciverte boyarken.


Hiç yorum yok :

Yorum Gönder

Jeopolitik Gariplikler: Anklavlar ve Eksklavlar

sör Çarşamba, Şubat 19, 2014 , , Hiç yorum yok
Merhaba! Bugünün konusu insanın hayatı zorlaştırmak için bulduğu milyon sebepten biri olan anklav ve eksklavlar. Anklav bağlı olduğu ülkeye sınırı olmayıp başka bir ülke tarafından çevrelenmiş bölgeler demek. Bu bölge tamamen o ülkenin kendisi de olabilirken, ülkenin ana parçasına erişimi olmayan bir yer de olabilir.
Şekil 1: Örneğin yukarıdaki resimde C bölgesi A’nın anklavıyken, B’nin eksklavıdır.
Ülke olarak tamamen başka bir ülkeyle çevrelenmiş olan anklav ülkelere örnek Vatikan, San Marino ve Lesotho. Vatikan ve San Marino malum, Lesotho ise tamamen Güney Afrika Cumhuriyeti’nin içinde yer alıyor.
Şekil 2: Sarı bölge Lesotho, Güney Afrika'nın su ithalatçısı
Buraya kadar kolay. İlginç olan ve bloga taşımaya değecek kısmı ise çok parçalı anklavlar. Hollanda – Belçika sınırındaki Baarle-Nassau / Baarle-Hertog ile başlayalım. Sınırları toprağa dev puzzle parçaları atarak belirlenmiş izlenimi veren bu bölge esasen Hollanda toprakları içinde yer alan ve birçok parçadan oluşan Belçika topraklarından oluşur. Karmaşıklığı orada bitmez, bu Belçika topraklarının içinde yine Hollanda toprağı olan yerler vardır.
Şekil 3: Sarı bölgeler Belçika, açık renkli bölgeler Hollanda toprağı
Kapı komşunun farklı ülkede yaşaması, bir kafede otururken yan kafedeki adamın o an yine farklı ülkede bulunuyor olması, park yerlerinin ortalarından geçmesi yetmezmiş gibi Hollanda – Belçika sınırları bazı evlerin ortalarından geçer. Sınır evin herhangi bir yerinde geçiyorsa sorun yok, evin kapısı hangi ülkedeyse ev de o ülkede sayılıyor. Ama bunun daha uç noktası da mevcut tabi ki.


Yukarıdaki fotoğrafta gördüğünüz evde sınır tam kapıdan geçiyor ve kapının iki yanına baktığınız zaman iki ülke için iki kapı numarası ve iki zil görebilirsiniz. Bu evdeki insanlar iki ülkede yaşıyor. Evin iki adresi var, sabah Belçika’daki yatak odasında uyanıp Hollanda’daki mutfağında kahvaltı yapıyorlar.

 Bu bölgedeki sınırlar 1800'lü yıllarda belirlenmesine rağmen fiziksel olarak çizilmesine gerek görülmemiş. Tabi bu durum bazı garipliklere de yol açmamış değil. Örneğin Belçika’da yaşadığını sanan Belçikalı bir adam sınırlar çizildikten sonra aslında Hollanda’da yaşadığını öğreniyor. Bu durumun getireceği tonla evrak işiyle uğraşmak istemediğinden dahiyane bir çözüm bularak sadece evin kapısının yerini değiştiriyor. Harika!

 Söz konusu ülkeler Hollanda ve Belçika olunca bu durum pratikte çok soruna yol açmıyor. Her iki ülke de Avrupa Birliği üyesi olduğundan serbest dolaşım hakkı var ve her iki ülke (Belçika’nın kuzey kısmı diyelim) insanları da aynı dili konuşuyor. Ama Hindistan ve Bangladeş arasındaki Cooch-Behar’da (Hindistan’a ait) yaşayan insanlar o kadar şanslı değil. Bu bölgede Hindistan topraklarında 92 Bangladeş anklavı, Bangladeş topraklarında da 106 Hindistan anklavı bulunuyor. Sanıyorum aşağıdaki iki harita durumun vehametini benim kelimelerimin yeteceğinden daha iyi anlatır.


Şekil 5&6: Cooch-Behar anklav bölgesi

 Pek popüler ama doğruluğu da kesin olmayan bir hikayeye göre bölgenin bu hale gelmesi 18. yüzyılda bölge krallarından Koch Bihar rajası ve Mughal maharajası arasındaki satranç oyunlarına dayanıyormuş. Oyunlarda bölge topraklarını parça parça bahis olarak ortaya sürüldüğü söyleniyor. Hindistan ve Bangladeş arasıda uzun süredir gergin olan ilişkiler buralarda yaşayan 60000 insan için hayatın oldukça zorlaşmasına yol açmış. İki hükümet de diğer ülke eksklavında yaşayan vatandaşların karşı ülkeye kendi topraklarından geçmesine müsaade etmediğinden buradaki insanlar en temel ihtiyaçlardan dahi yoksun kalmışlar. Neyse ki 2011 senesinde iki hükümet bölgedeki sorunu çözmek için konuşmalara başladı. Toprak ve nüfus mübadelesi ve evini bırakmak istemeyen insanlara diğer ülkenin vatandaşlığına geçme seçenekleri ortaya sunuldu. Şu an Bangladeş anlaşmayı onaylamış durumda, Hindistan da Aralık 2013’te tasarıyı Rajya Sabha’yasına (bir nevi lordlar kamarası) sunmuş. Buna rağmen görünen o ki Hindistan toprakları içindeki Bangladeş eksklavı olan Dahagram-Angarpota mevcut haliyle korunacak. Burasının ilginç özelliği ise Bangladeş anakarasına Tin Bigha Koridoru ile bağlı olması ancak bu koridor sadece gündüzleri, ve gündüzleri de bir saat açık bir saat kapalı şekilde çalışıyor. Bölge her açıdan dünyanın en ilginç sınır ihtilaflarına sahip. Bunun en büyük örneği de dünyanın tek “üçüncü derece anklavı” olan Dahala Khagrabari bölgesi. Dahala Khagrabari idari olarak Cooch Behar’a bağlı, ama bir Bangladeş köyü olan Upanchowki Bhajni’nin içinde, Upanchowki Bhajni ise bir Hindistan köyü olan Balapara Khagrabari’nin, o da yine Bangladeş toprağı olan Rangpur bölgesinin içinde. İnsanlar gerçekten hayatlarını zorlaştırmak için ellerinden geleni yapıyorlar.

Hiç yorum yok :

Yorum Gönder

Dil, Yer-Yön ve Konum İlişkisi

sör Pazar, Şubat 16, 2014 , , , Hiç yorum yok
Uzun sürede kenarda köşede kalmış bazı notlarım vardı. Yayımlamaya hazır yazılar değil maalesef, sadece ihtiyacım olduğundan fikir verecek şeyler.

Üniversitedeyken ikinci evimde, kendim o bölümlerden olmamama rağmen iki ev arkadaşım da Amerikan Kültürü ve Edebiyatındandı, yine İngiliz Dili’nden de birçok arkadaşım vardı. O yüzden dil ve kültürün iç içeliği, birbirleriyle etkileşimleri, dil ve politika, politik dilin medyada kullanımı gibi zaten önceden beri ilgim olan konularda direkt bilgi sahibi olma şansım da oldu.

Uzun zamandır başka birileriyle beraber değilsem Türkçe altyazı kullanmıyorum ve senelerdir sizler gibi yabancı filmler izlemenin verdiği alışkanlığın içinde küçük şeylerin farkına varmak güzel oluyor. Örneğin yönler ve yer tarif etme. (Tamamen kendi kafamda bir inceleme yapacağım, akademik bir dayanağı yok şu an için.) Dikkatinizi çekmiştir, takip sahnelerinde polis telsizinden kaçakların konumuna dair sürekli anons geçilir. “5. Caddeden güneye döndüler. Oradan 2 blok sonra batıya.” Sadece polis sahnelerinde olsa teşkilata özgü bir şey deyip geçebilirdim belki ama yer tarifindeki insanlar da aynı şekilde davranıyor. Bunun dışında cadde ve sokak isimlerinin kullanımlarının çok yaygın olduğunu da söyleyebilirim. “On 27th and 3rd”.

Ben Türkiye’de birilerine adres tarif ederken canım çıkıyor. Cadde ve sokak ismi verdiğimde kimse bir halt anlamıyor. Küçük ara sokaklar için bunu belki anlayabilirim. Ama mesela Üsküdar’ın merkeze inen en büyük caddelerden birinin adını verdiğimde kimse anlamayınca garip oluyor. Türklerin geçmişinden gelen kendilerini illa ki daha büyük bir şeyle kıyaslama ihtiyacından mı bilmiyorum. Ama buralarda adres tarifi çevredeki büyük ve bilinen yapılar baz alınarak yapılıyor. Yapı dediysem heykeller, büyük camiler vesaireler değil. Süpermarketler, bankalar ıvır zıvır. O bahsettiğim büyük caddeyi anlatırken Fahri Atabey derseniz kimse anlamıyor. Kiler’in olduğu cadde dersen bir “haa” sesi duyuyorsun. (Kiler’in Fahri Atabey’den daha önemli olması komik.)

-Akbank’ın yanındaki sokaktan giriyorsun.
-Hangi tarafı?
-Sağından işte.
-Bana göre sağı mı?
-Akbank’ı karşına alınca sağdan.

Ebenin amı. (Çizgimi bozdum) Sokağın adını bilsen de söylesen olmuyor mu güzel kardeşim? Niye ömrümden çalıyorsun?

Sonra biraz araştırma yaptım.

Bu durumun bir benzeri yönler için de geçerli. Kaçınız şu an bulunduğunuz yerde güney neresi, batı neresi bilip, güneşin nereden doğduğunu düşünmeden cevap verebiliyor bilmiyorum ama çok yüksek bir sayı olmadığını düşünüyorum.  Ben bir buçuk senedir çalıştığım iş yerinde bilmiyorum mesela. 1940’larda Benjamin Lee Whorf’un dilimizin düşünme şeklimizi kalıpladığı iddiası ne kadar zamanla gözden düştüyse de, dilimizin düşünce yapımızı bir şekilde şekillendirdiği (kalıplamak değil) son yıllarda daha fazla kabul gören bir fikir haline geldi. Bu durum yönler için de geçerli. Her ne kadar adres ve yer tarifi gibi konularda İngilizcede coğrafi yönlerin daha sık kullanıldığını söylemiş olsak da basit şeyler için bağıl yönler kullanılmaya devam edilir çünkü bu hepimize çok normal ve doğal geliyor. Tuzluğu istediğimiz birisine tuzluğun yerini coğrafi koordinatlar kullanarak vermiyoruz sonuçta. En azından böyle sanıyorduk. Ama yapılan keşifler Dünya üzerindeki bazı topluluklarda bağıl yön kavramı olmadığını, sadece sabit coğrafi yönleri kullandıklarını gösterdi. Örneğin Avustralya aborijinlerinden olan Guugu Yimithirr’ler yanıbaşlarındaki nesnelerden, hatta kendi vücutlarından bahsederken bile sağ, sol, yukarı, aşağı gibi yönler yerine kuzey, güney gibi coğrafi yönleri kullanıyorlar. “Biraz sağa kaysana” yerine “Biraz doğuya kaysana”, “Evin güneyindeki masanın kuzeydoğusuna bırakmıştım”, “Ayağını biraz kuzeye kaydır” gibi cümleler onlarda çok normal karşılanır ve bizim sağ-sol, ön-arka gibi tariflerim kafalarını oldukça karıştırır. Böyle bir dilde konuşanların her an bulundukları ortamın farkında olmaları, içlerinde bir pusula varmışçasına hareket etmeleri gerekiyor aksi takdirde günlük hayatta en basit şeyleri anlamakta zorluk yaşayabilirler.

Dünyada farklı kültürlerin de yönlerini bu yöntemle açıkladıkları, dillerinde coğrafi yönleri kullanan insanların inanılmaz derecede hassas bir yön belirleme duyusuna sahip oldukları fark edildi. Bunu test etmek için yapılan bir denemede sabit yön kavramına sahip dillerden biri olan Tzeltal dilini (Meksika) konuşan bir adam kör karanlık bir odada, gözleri bağlanarak 20 kez kendi etrafında döndürülüyor ve sorulduğunda hiç tereddütsüz doğru yönü gösterebiliyordu.

Anlaşılan dil ve beynin düşünme yapısı arasındaki bağlantı tam olarak çözülmese de konuştuğumuz dilin yer-yön tarifi, mevki belirleme gibi konularda bize bir etki yaptığı da göz ardı edemeyiz.

Hiç yorum yok :

Yorum Gönder

Psikolojinin Siyasi Kullanımı

sör Çarşamba, Şubat 12, 2014 , , , Hiç yorum yok
1850'lerde, Amerikan İç Savaşından hemen önce Dr. Samuel Cartwright tarafından sadece kölelerde görülen drapetomania ve dysesthesia aethiopica adlı çok esrarengiz iki psikolojik bozukluk teşhisi konur. Buna göre drapetomania hastası köleler, inanılmaz ama, esaretten kaçmak için yanıp tutuşuyorlardı. Cartwright'a göre bu hastalığın diğer zihinsel hastalıklardan farkı yoktu, dolayısıyla tedavi edilebilirdi. Cartwright hastalığın sebebi olarak kölelere fazla özgürlük verilmesini belirlemişti ve tedavi amaçlı şiddet uygulanabileceği öngörülmüştü. Dysesthesia aethiopica ise kölelik yapmaya karşı şiddetli iğrenme ve nefret duyulması hastalığı olarak tanımlandı. Buna göre bu hastalığın diğer semptomları arasında serserilik ve mala mülke sahip çıkmama yer alıyordu. Tedavi olarak da günümüzde de her şeyin ilacı olan hastayı güneş altında ağır fiziksel işe maruz bırakmak uygun görüldü.

 Tabi insanlar tarafından çıkar amaçlı çıkarılan bu psikolojik bozukluklar tamamen geçmişte kalmış bir adet değil. Rusya 1960 ve 70'lerde psikoloji bilimini siyasi çıkarları için tersyüz etmişti. Paranoyanın tanımını devlet fikirleriyle çelişmeyecek şekilde değiştirip bu konunun geçtiği her yazıya sağlam bir Orwell referansı sağlama imkanı sunmuşlardı. (Insert one here) Rusların o dönemde kullanıkları bir söz: "Truth and justice are commonly found in the personality of the paranoid delusional" durumu gayet iyi özetliyor sanırım.

 Günümüzde de Rusya ve Çin'de politik 'mani'ler mevcut. Semptomlarından birisi etrafındaki insanları devrime ve siyasal bir değişime ikna etme çabası. Çin'deki örnek ise daha uç olarak pankartlar, dövizler taşımak, slogan atmak, siyasi meselelerde fikir beyan etmek gibi gerçekten akıl almaz bir semptom listesine sahip. Bakın, cidden! Bir insan nasıl olur da siyasi meselelerde fikir beyan edebilir ki? İnsanlarda ahlak kalmamış gerçekten.

Hiç yorum yok :

Yorum Gönder

Kaydol: Kayıtlar ( Atom )